ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 6، شهریور 1401 ، شماره پی در پی 76

بررسی تطبیقی استعارۀ مفهومی «عشق» با رویکرد هستی‌شناسی در دیوان مشتاق اصفهانی و قاآنی

صفحه (223 - 243)
یاسر صدوقی ، یدالله شکری (نویسنده مسئول)، داود محمدی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: در رویکرد معاصر، تعاریف سنتی استعاره مورد نقد قرار گرفته و تعریفی جامع برای آن تثبیت شد. یکی از این تعاریف، نگرش زبانشناسی شناختی است. این نگرش با رویکردی متفاوت به استعاره میپردازد که از طرف لیکاف و جانسون مطرح شد. در این رویکرد، مفاهیم ذهنی بصورت عینی جلوه مییابند که مفهوم عشق یکی از این مفاهیم است. عشق در شعر شاعران سبک بازگشت ادبی جایگاه خاصی دارد که این مفهوم ذهنی در نگرش قاآنی و مشتاق اصفهانی بصورت ملموسی عینی سازی شده است.

روش مطالعه: این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته است؛ بدین صورت که شواهد و مثالهایی از شاعران موردبحث را برمبنای نظریات زبان شناسی شناختی استخراج کرده، سپس با تفسیر و تحلیل آنها، استعاره های هستی‌شناسانه را در یک طبقه بندی کلی از دیوان شاعران موردبحث استخراج کرده و آنها را بصورت تطبیقی برای مخاطبان شرح داده ایم.

یافته ها: در دیدگاه دو شاعر، عشق بسان انسان، نمودی بارز یافته است که این عینی‌سازی مفهوم عشق در دیوان مشتاق اصفهانی دارای بار منفی و بصورت انسان قاتل و خونریز جلوه گری میکند؛ درحالیکه در شعر قاآنی دارای جایگاه والایی است.

نتیجه گیری: عینی‌سازی مفهوم عشق در دیوان دو شاعر بصورت چیزی که قابل نوشیدن باشد، تقریباً یکسان بکار رفته و در عینی‌سازی بصورت عناصر طبیعت و اشیا نیز نگرش دو شاعر به هم نزدیک است هرچندکه بسامد آنها در شعر مشتاق بارزتر است. همچنین استفاده از مفهوم مورد بحث بصورت استعارۀ جهتی در دیوان مشتاق مشهود است و در دیوان قاآنی از مفهوم عشق بصورت استعارۀ جهتی موردی یافت نشد.

کلمات کلیدی
استعارۀ مفهومی , استعارۀ هستی‌شناسانه , عشق , مشتاق اصفهانی , قاآنی

• «استعاره های سماع در انیس‌التائبین احمد جام»، استوار نامقی، سیدمحمد و قربان صباق، محمدرضا. (1394) مجلۀ مطالعات عرفانی. شمارۀ 3. صص8-38.
• «تحلیل شناختی استعاره های عشق در غزلیات سنایی»، زرقانی، سیدمهدی؛ مهدوی، محمدجواد و آیاد، مریم (1392). جستارهای نوین ادبی. شمارۀ 183. صص1-3.
• استعاره مقدمه ای کاربردی، کوچش، زولتان (1398)، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، چاپ سوم، تهران: آگاه.
• استعاره و شناخت، قاسم زاده، حبیب‌الله. (1391). تهران: کتاب ارجمند.
• استعاره، اکو، اومبرتو (1383)، برگردان فرهاد ساسانی، در مجموعۀ استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی-آفرینی، تهران: سورۀ مهر.
• استعاره، صفوی، کورش (1396)، تهران: علمی.
• استعاره، هاوکس، ترنس (1377)، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.
• استعاره ها از کجا می آیند؟ شناخت بافت در استعاره، کوچش، زولتان (1396)، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
• استعاره هایی که با آنها زندگی میکنیم، لیکاف، جرج و جانسون، مارک (1395)، ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی، چاپ دوم، تهران: علم.
• بیان، شمیسا، سیروس (1370). تهران: فردوس.
• پله پله تا ملاقات خدا، زرینکوب، عبدالحسین. (1362). تهران: علمی.
• حب و مقام محبت در حکمت و عرفان نظری، رحیمیان، سعید. (1378). شیراز: نوید.
• درآمدی بر شعرشناسی شناختی، استاک ول، پیتر (1393)، ترجمۀ لیلا صادقی، تهران: مروارید.
• دفتر عقل و آیت عشق، ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1380). تهران: طرح نو.
• دیوان، قاآنی، میرزا حبیب‌الله. (1380). بر اساس نسخۀ میرزا محمود خوانساری. تصحیح امین صانعی. تهران: آگاه.
• دیوان، مشتاق اصفهانی، میر سیدعلی (1370). به اهتمام حسین مکی. تهران: مروج.
• زبان شناسی شناختی، اونز، وی ویان و گرین، ملانی (1398)، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). تهران: آگاه.
• «قطبهای استعاری و مجازی در زبان پریشی»، یاکوبسن، رومن (1369) مجموعه مقالات زبان شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نشر نی.
• «مفهوم تقلیب عشق کبریا در متون صوفیه»، اسپرهم، داوود. (1395). دوفصلنامۀ متون عرفانی. ش23. صص5- 38.
• «مفهوم‌شناسی تطبیقی استعاره در غرب و بلاغت اسلامی»، براتی، مرتضی (1395) جستارهای ادبی. شمارۀ 192، صص107-128.
• معانی و بیان، همایی، جلال‌الدین. (1370). تهران: هما.
• مکان شدگی مفهوم زمان در قرآن، پورابراهیم، شیرین و نعمتی، فاطمه (1393). مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، صص355- 366.
• مناقب العارفین، افلاکی، احمد. (1375). تصحیح تحسین یازیجی. تهران: روزنه.
• «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، هاشمی، زهره. (1389) مجلۀ ادب‌پژوه،. شمارۀ12. صص 119-140.
• «نقش نگاشت ها و قلمروها در درک استعاره»، خوزه، فرانسیسکو، و دماندوزا ایبانز، روئیز (1390)، در مجموعۀ استعاره و مجاز با رویکرد شناختی، آنتونیو بارسلونا، گروه مترجمان، تهران: نقش جهان.
• «نگاهی نو به استعاره: تحلیل استعاره در شعر قیصر امین پور»، راکعی، فاطمه (1388). پژوهشهای ادبی. شمارۀ 26. صص77- 99.
• kovecses, Zolatan. (1991). “A Linguist’s Quest for Love”. Social and Persona. Relationships 8, Pp. 76-97.